Öğrenciyken okulda, çalışırken iş yerinde nasıl oluyor bir “havuç” birilerini motive eder ve hızla koşmasını sağlarken diğerleri üzerinde etkisiz kalıyor?
Aslında bu sorunun cevabı hormonal farklılıklarda gizli. Yakın zamanda okuduğum bir makalede, Conneticut Üniversitesi Davranışsal Nörobilim Dalı Başkanı John Salamone’un açıklamalarıyla öğrendiğime göre, dopaminin beynin hangi bölgede daha yoğun bulunduğu, kişisel motivasyon farklılıklarını belirliyor.
Dopamin, genellikle mutluluk hormonlarından biri olarak bilinir. Mutluluk hissi vermesinin yanı sıra dopamin insanlarda ve hayvanlarda birçok fonksiyona sahip. Bunlardan bazıları şunlar:
- Hareket
- Hafıza
- Haz Veren Ödül
- Davranış
- Kavrama (İdrak)
- Dikkat
- Prolaktin Üretimini Engelleme
- Uyku
- Duygu Durumu (Ruh Hâli)
- Öğrenme
Aslında söz konusu motivasyonsa bu fonksiyonlardan en fazla “haz veren ödül”le ilgileneceğiz demektir. Çünkü dopaminin bazı kişilerin beyninde ödül ve motivasyon kısmında bazı kişilerinse duygu ve risk kısmında yoğun olması bu noktada belirleyici oluyor. Çünkü dopamin aynı zamanda bir şeyi yapma kararını bize verdiren hormon. Yani “o havuca doğru koşayım mı koşmayayım mı?” Sorusunu kendi içimizde yanıtlarken bizi yönlendiren şey biz hiç farkında olmasak da hormonlarımız olabiliyor.
Diyelim ki Pazar günü evde oturuyorsunuz. Pijamalarınız üzerinizde, rahatınız yerinde. Spora gitmeniz gerekiyor ama rahatınızı bozmak da istemiyorsunuz. İşte bu noktada son kararı size dopamin hormonu verdiriyor. Bazı kişiler şartlar ne olursa olsun kalkar spor kıyafetlerini giyer, soğuk demez yağmur demez spora çıkar, bazılarıysa tüm günü miskinlikle geçirmeyi tercih eder ve bunların bir kısmı da bahaneler bulur çok yorgun olmak gibi.
Buraya kadar tamamsak ve dopaminin bizi olumsuz olarak etkilediğine karar verdiysek şimdi bu olumsuz etkilerden nasıl kurtulacağımıza bakalım.
Öncelikle, “yapmak zorundayım” yeterli bir motivasyon kaynağı değil. Çünkü insanoğlu zorunlulukları bahanelerle yıkmaya meyilli. Onun yerine istekliliği koymalısınız. Yani bir şeyi zorunlu olduğunuz için yapmayan çalışmak yerine onunla ilgili sevdiğiniz bir yönü bulup kendinizi bu yönle motive etmeye çalışın. Yapmanız gereken şeyleri kişisel değerlerinizle bağdaştırın. Örneğin, benim için blog için yazı yazmak konusunu ele alalım. Sık sık yazı eklemeliyim ki blogum güncel kalsın. Yani bu benim için yaklaşık 6 yıldır bir zorunluluk. Fakat zorunda olduğumu düşünerek yazmayı başaramıyorum. Onun yerine kişisel değerlerim arasında bulunan “paylaşmak” ve “değer katmak” hedeflerimden yola çıkıyorum. Bildiğimi paylaşmanın bana verdiği haz ile motive olmayı başarıyorum. (Şu anda Roma’da olmama rağmen güneşli havada gezip dolaşmak varken oturmuş bu yazıyı yazıyorsam gerçekten işe yarıyor olmalı. ? )
Peki motivasyonumuzu güçlendirecek dopamin nasıl artırılır?
İlk olarak hedefinizi bölümlere ayırın. Ve her bölümü alt alta listeleyin. Yaptıkça yanına attığınız tikler görsel olarak beyinde ödül olarak algılanacak.
Sonra bu minik başarıları kutlayacak bir şey bulun. Attığınız her tikten sonra kendinize ufak bir ödül verin veya hep yapmak istediğiniz bir şeyi yapmak için kendinize izin verin.
Aynı anda tek bir şey yapın. Multitasking’in yalan olduğu ortaya çıkalı baya bir vakit oldu biliyorsunuz. Şimdi moda monotasking ki bu beyninizin enerjiyi daha verimli kullanmasını da sağlayacak.
Başkalarını işe dahil edin. Dünyanın geri kalanı için fayda yaratmak keyif verir ve bu keyif de dopamini tetikler. Yapacağınız işleri başkalarının yararına olacak şekilde nasıl kullanabilirsiniz? Buna cevapLAR bulun.
Doğal probiyotik içeren besinleri tüketmek dopamini hızlıca artırır. Benzer şekilde l-tirozin de beyinde dopamin salgısını artıran bir amino asittir ve avokado, muz, yeşil çay gibi besinlerde bulunur.
Güneş ışığını arayıp bulun. MIT’de fareler üzerinde yapılan bir deney, güneş ışığının dopamin seviyesini yükselttiğini göstermiş. Plazalarda kısılıp kalmış, güneş ışığından mahrum modern insanın depresyonla bu kadar haşır neşir olması bu açıdan anlaşılır görünüyor.
Özetle, eğer siz de bazen kendi kendinize neden diğerlerinin motivasyonu yüksekken benimki düşük diyorsanız ilk yapacağınız şey [highlight]dopamini artırmaya çalışmak[/highlight] olsun. Bol dopaminli mutlu bir hafta dilerim.
Yazan : Selin Yetimoğlu | ACC Profesyonel Kariyer Koçu & Kurucu Mutluluk Danışmanı@FunOfis