Yıl 2030, işyerlerinde makineler, fabrikalarda robotlar çalışıyor. Bilgisayarla yapılan tüm işler makinalara teslim edilmiş. şirketlerde sadece deha seviyesinde insanlar çalışıyor. Pek çok kişi işsiz, ama zaten işsizlik de bir iş. ınsanlar daha az para kazanıyor, daha az para harcıyorlar. Para yavaş yavaş insanlar için önemini yitiriyor. İş ortamlarında insan ihtiyacı sürekli azalıyor. Herkes istediği kadar çalışıp hobilerine bol bol zaman ayırıyor. Kısacası herkes özüne dönüp, insanca yaşıyor. 21 Kasım’da Türkiye’nin ilk Fütüristler Zirvesi’ni düzenleyecek olan Ufuk Tarhan geleceğimizi anlattı.

Fütürizm nedir

“İş ve yaşam için olumlu gelecek tasarımına fütürizm ve bu tür bakış açısını benimseyenlere fütürist deniyor. (Future: ıngilizce’de ’gelecek’) Olumsuzluğa zaten herkes bakıyor. Biz fütürizmi olumlu gelecek tasarımı olarak kabul edip hayata bu şekilde bakıyoruz ve bunun da çoğalmasını istiyoruz. Gelecek algısı şu anda olumsuz. ınsanlarda büyük bir kaygı ve negatif hissiyat var. Oysa bu gelecek algısı değişebilir. şimdiye kadar, geleceği erken okuyan, geleceği tahmin edip, buna göre pozisyon alanlar mutlu, başarılı olur, deniyordu. Bu tarifte biz geleceğin karşısında edilgen bir konumdaymışız gibi bir algı vardı; oysa fütüristler geleceğe katlanmak zorunda olmadıklarını, geleceği tasarlayabileceklerini söylüyorlar. Eskiden bilgiye sahip olan, güce ve başarıya da sahip oluyordu, bugün bilgi herkes için çok kolay ulaşılabilir durumda. şimdi sibernasyon (Üretimde karar veren bilgisayarlı sistemlerin kullanılması) çağına girdik diyoruz ve burada yeni yaklaşımlar, yeni platformlar gerekiyor. O da uzgörüyle geleceği tasarlamaktır. Yani bilgiyi, insanlık için, evren için en iyi nasıl kullanabiliriz kısmına geçtik. En çoktan en iyiye, diye bir insanlık mottosu var artık. Çok para kazanmayı, çok yemeyi, çok giyinmeyi çözdük, bunları yapabilir hale geldik, ama mutlu değiliz; herkes bunalımda. Herkes bir arayış içinde ve bunun bizi iyi bir yere götürmeyeceğini görüyoruz. Hepimiz için en iyiyi keşfetme, yani çokluktan en iyiye geçme, bilgiyi nasıl kullanacağımızı bulma dönemindeyiz. Fütürizm bu dönemin en faydalı bakış açılarından biri olarak kendini ifade etmeye başladı.”

Nanoteknoloji her şeyin temelinde
“İnternet bilgi çağında en tetikleyici şeydi ve tüm hayatımızı değiştirdi. şimdi sibernasyona geçtik, bizi ne değiştirecek? Genetik ve nanoteknoloji ve uzgörülü bakış açısı bizi değiştirecek ve dönüştürecek. Uzgörü de fütürizmin ön koşulu olan bir başka kavram, ’uzak, uzman ve uzlaşmacı görüş’ anlamında, biraz yorumlanmış bir kelime. Önceden geleceği tahmin insanları başarıya götürüyordu; şimdi ise uzgörü insanları başarıya götürecek. ’Uzak’ 20-30 yıl sonrasını tasarlamayı çalışmayı ifade ediyor. “Uzman” ise tüm tasarımların bilgi temelli olmasını olmasını simgeliyor. Her neyi tasarlamaya çalışıyorsak bu nanoteknoloji ve genetikten geçmeli. ’Uzlaşma’ ise tüm toplumlar, insanlar ve bilimler arasında uzlaşmayı temsil ediyor. Mesela nanoteknoloji ve genetik arasında uzlaşma gibi. Nano Yunanca’dan gelen bir kelime olup, ’cüce’ anlamına geliyor. Ve bilimde kullanıldığında ’milyarda bir küçültmek’ demek. Düşünün herhangi bir ünite milyarda bir değilde binlerce defa küçüldüğünde o şeyle biz neler yapabiliriz ve bunu mesela sağlıkta kullandığımızda ne kadar faydalı şeyler üretebiliriz. Tüm bunlara baktığımız zaman gerçekten çok heyecanlı bir gelecek kurgulamamız mümkün.”

“Tasarım yaparken geçmişte yaşadığımız, aldığımız bilgileri şimdilerin üstüne serip, daha iyi nasıl olabilir, diye uzakta tahminler ve hayaller kurup onun içinden birşey çıkarıyoruz. Tasarım illa fiziksel, maddesel şeyleri tasarlamak demek değil. Pek çok alanda tasarım yapılabilir. Mesela 10 kiloluk deterjanlar kadınların en büyük kábusudur. şimdi bir sürü konsantre deterjan çıkmaya başladı. ışte nanoteknoloji her yere girmeye başladı. Gençler hálá avukatlık, mühendislik, doktorluk gibi mesleklere sıkışıp kalmasınlar; şu anda kariyer hayatındaki insanları çok büyük değişiklikler bekliyor.”

Kriz değil evrimsel süreç
“Peki şu anda yaşanan kriz önceden biliniyor muydu? Biz fütüristler bu değişimi önceden gördük, ama biz bunu ’kriz’ diye değil, ’evrimsel süreç’ olarak adlandırıyoruz. Ve bu süreç daha devam edecek. Esasında tüm bu melanetin sebebi para. Para kazanmak için işiniz olacak ve para şu anda tüm insanlar için en belirleyici değer. Genç jenerasyonun bana sorduğu ilk şey, en çok nerede para kazanabilirim. Yaşamak eşittir para oldu. Para aslında bir sosyal anlaşma aracıdır, paranın kendisi kaynak değildir, bir kağıt parçasıdır. Biz ona o kadar şişirilmiş anlamlar yükledik ki! Nitekim bu son türbülansta da para gibi anılan bir takım değerler üzerine kurgulanmış bir dünya vardı, o patladı. Realiteye dönüyoruz. Parayı odağa koymak bizi çözüme götürmedi ve götürmeyecek. Ne olacak? şimdi hep beraber onu arıyoruz? Bana kriz 2009’da biter mi, diye soruyorlar. Oysaki bu bir süreç bunu yaşayacağız, bitecek, sonlanacak bir şey değil.”

İnsanlarla makinalar yer değiştirecek
“şimdi kitlesel olarak işsizlikler olacak. Jacque Fresco bunu 65 senedir söylüyor. Bu değişimin ilk dalgaları finansta olacak, denildi ve öyle de oldu. Beklenen diğer sektörler ise perakende ve fast food. Buralarda kitlesel işsizlikler olacak, ama biz buna ’işsizlik’ değil ’yaşam modeli değişikliği’ diyoruz. Çünkü teknoloji, üretim ve dağıtım tercihleri, süratle değişecek. Örneğin perakendende şimdi çok alışveriş yapılıyor. Ama bu çok alışveriş etme bakış açısı değişecek. Yavaş yavaş tasarruf yayılacak; tüketim alışkanlıkları değişecek. Teknoloji devreye girecek, uzaktan alışverişi çok daha yaygın kullanacağız, bu da çalışan sayısını azaltacak. Üretimde satış, dağıtım kanalında makineler devreye giriyor, dolayısıyla önce perakende sektöründe ciddi değişiklikler yaşanacak. Fast food’da da genetiğin gelişmesiyle ve insanların sağlıkla ilgili bakış açılarının değişmesiyle sağlıksız beslenmenin bir anlamda işareti olan fast food sektöründe değişiklikler olacak.”

“Herşeyin fiyatı süratle düşüyor. Fiyatlar da gelirlerimiz de düşecek. Teknoloji insanlarla hızla yer değiştiriyor. Makinelerle kol kola yaşamaya başladık. Robot demek illa uzaydan gelen makineler demek değil. Örneğin ATM’ler birer robot, internet bağlantısıyla yapılan işler de robotlar tarafından yapılıyor. Çok akıllı makinalarla çalışıyoruz ve bunlar giderek akıllanacaklar. O zaman insanlarla yer değiştirecekler. şu anda insanlar, robot gibi çalışıyorlar, mutsuzlar. Yerlerini robotlara bırakınca daha az para kazanacaklar, daha az para harcayacaklar. Para yavaş yavaş insanlar için önemini yitirecek. Bugünkü kurguda iş ortamlarında insan ihtiyacı sürekli azalacak. Bütün bilgisayarlarda yapılan hesaplama, karar, raporlama, iletişim gibi işler tamamen makinalara teslim edilecek. Tarımdan sanayiye geçildiğinde tarım işçileri yok oldu. Sanayiden bilgi toplumuna geçildiğinde mavi yakalılar, beyaz yakalılar ortaya çıktı. Mavi yakalılar gittikçe azaldı, şimdi işleri robotlara bırakma zamanı. Sibernasyonda artık yaka rengi değil, resmen insanlarla makinalar yer değiştirecekler. Bu insanlara ilk etapta, eyvah işsiz mi kalacağım, aç mı kalacağım korkusu veriyor. Ama tüm sosyal sistemler değişecek. ılk işaretleri yıllardır var aslında. ışsizlik sigortası diye bir kavram var dünyada. Ayrıca yardımseverlik çok gelişecek. STK’lar hızla yayılacak. Yeni döneme geçişte para hálá ihtiyaç olacağı için, ihtiyaçları karşılamak için yeni örgütlenme biçimleri olacak. ınsanlar rekabetçi yaşam tarzından paylaşımcı olmaya geçecekler. şimdiye kadarki kapitalist düzen, bu yaşam modeli rekabete dayalıydı. şimdi farklı bir yoldayız.”

İşsizlik de bir iş olacak
“Finans sektöründen birçok kişi açığa çıkıyor. Ne olacak bunlara? ışsizlik de bir iş olacak. Eskisi gibi utanıp sıkılacak bir durum olmayacak. Bir takım insanların bugünkü gibi sabit ücretli bir yerde çalışmalarına gerek kalmayacak. Bu insanlar uzmanlaşacak; küçük derin, uzmanlık alanları geliştirip onları freelance pazarlayacaklar. Sabit ücretli değil, proje, saat, gün, konu bazlı çalışacaklar. Kendilerine ayırabilecekleri daha çok vakitleri olacak. ınsanın makine gibi çalışmaya elverişli bünyesi yok; biz yeniden insanca olmaya döneceğiz aslında. Bir sürü şey ucuzlayacağı için insanlar rahatça geçinebilecek, yani özüne dönecek. Geçinemeyen insanlara için de STK’lar devreye girecek.”

“Ücretli ve sabit çalışanlar ise gerçekten deha seviyesindeki çalışanlar olacak. şirketlerin en çekirdeğinde çalışanlar hem fiziksel hem de iş ve yaşam modelleri anlamında dahi seviyesinde tasarım yapabilenler olacak. ınsanlar istediği kadar çalışacaklar. 3-5 senede hissedilir büyük değişiklikler olacak. 10 sene sonra bu söylediklerimize büyük ölçüde geçilmiş olur ama insanların değişikliklere bedensel, zihinsel ve kurgu itibari ile adaptasyon süreci de göz önüne alınırsa maksimum 20 yıl sonra bir çok şey tanınmaz hale gelir.”

“30 sene sonra çok yumuşak, soft insanlar olacağız. Devamlı gergin, bir yere geç kalma telaşından kurtulmuş,insan olduğumuzu hatırlayan, gülen, sohbet eden, aileyle bol bol vakit geçiren, kitap okuyan, istediğini yapabilen yarı melekleşmiş insanlar var benim tasarımlarımda.”

Yazan : Burcu ÖZÇELİK